تا به حال شده وسط یک شیفت کاری شلوغ، نگاهتان به چرخ‌های دستگاه بیفتد و ببینید که شیارهای عمیقی روی آن ایجاد شده است؟ این صحنه برای هر مدیر انبار یا راننده‌ای ترسناک است. ترک خوردن لاستیک لیفتراک فقط یک مشکل ظاهری نیست؛ بلکه زنگ خطری است که فریاد می‌زند ایمنی دستگاه و بار شما در خطر است. تصور کنید لیفتراکی که حامل چند تن بار حساس است، ناگهان به دلیل متلاشی شدن لاستیک تعادلش را از دست بدهد. هزینه‌های مالی یک طرف، خطرات جانی آن غیرقابل جبران است. اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ آیا جنس لاستیک بد بوده یا راننده مقصر است؟

به طور خلاصه و سریع بخواهیم پاسخ بدهیم اصلی‌ترین علت ترک خوردن لاستیک لیفتراک، تجمع گرمای بیش از حد در ساختار درونی تایر است که ناشی از کارکرد مداوم بدون استراحت یا بارهای سنگین ایجاد می‌شود. البته عواملی مثل اشعه UV خورشید، برخورد با مواد شیمیایی کف انبار و ضربات مکانیکی ناشی از رانندگی غیرحرفه‌ای نیز نقش کلیدی دارند. در ادامه این مقاله قرار است مو به مو و با نگاهی علمی اما به زبانی ساده، تمام این دلایل را کالبدشکافی کنیم تا دیگر مجبور نباشید زودتر از موعد برای خرید لاستیک هزینه کنید.

دشمن نامرئی: گرما چطور تایر لیفتراک را نابود می کند؟

شاید باورش سخت باشد، اما بزرگترین دشمن لاستیک‌های توپر و بادی، میخ یا شیشه نیست؛ بلکه حرارت است. بیایید کمی علمی و دقیق به ماجرا نگاه کنیم. لاستیک خاصیت ارتجاعی دارد. وقتی لیفتراک حرکت می‌کند، تایر فشرده شده و دوباره به حالت اول برمی‌گردد. در علم فیزیک به این پدیده هیسترزیس می‌گویند. این فشرده شدن و باز شدن مداوم، انرژی تولید می‌کند و این انرژی به صورت گرما آزاد می‌شود.

مشکل زمانی شروع می‌شود که این گرما راه فراری ندارد. لاستیک رسانای خوبی برای گرما نیست، یعنی گرما را در دل خودش حبس می‌کند. وقتی دما از حد مشخصی بالاتر می‌رود، پیوندهای شیمیایی لاستیک (که طی فرآیند ولکانیزاسیون ایجاد شده‌اند) شروع به شکستن می‌کنند. نتیجه این شکستن چیست؟ ایجاد ترک‌های ریز در عمق یا سطح تایر.

تجربه شخصی من در بازدید از یک کارخانه ذوب فلزات نشان داد که لیفتراک‌هایی که بدون وقفه در سه شیفت کار می‌کردند، عمر لاستیک‌شان نصف حالت استاندارد بود. آن‌ها فکر می‌کردند مشکل از برند تایر لیفتراک است، اما در واقعیت، لاستیک‌ها فرصتی برای خنک شدن نداشتند. اگر لیفتراک شما مسافت‌های طولانی را طی می‌کند (بیشتر از ۲ کیلومتر در هر سفر) یا سرعت بالایی دارد، گرمای ایجاد شده لاستیک را از داخل می‌پزد و باعث ترک خوردن آن می‌شود.

تاثیر مخرب بار اضافی بر ساختار مولکولی لاستیک!

هر لاستیکی برای تحمل وزن مشخصی طراحی شده است. وقتی شما باری فراتر از ظرفیت اسمی لیفتراک یا تایر بر آن تحمیل می‌کنید، لاستیک بیش از حد فشرده می‌شود. این فشار مضاعف باعث می‌شود دیواره‌های تایر شکم داده و کشش سطحی روی آج‌ها زیاد شود. این کشش بیش از حد، دقیقا مثل کشیدن یک کش لاستیکی تا مرز پاره شدن است.

در این شرایط، کوچکترین برخورد با یک سنگریزه یا ناهمواری کف انبار، حکم ضربه نهایی را دارد و باعث باز شدن ترک‌ها می‌شود. متاسفانه خیلی از سرپرستان انبار تصور می‌کنند که ظرفیت لیفتراک فقط مربوط به جک هیدرولیک است و فشار وارده بر تایرها را نادیده می‌گیرند.

یک نکته مهم دیگر بحث توزیع وزن است. اگر بار روی شاخک‌ها متعادل نباشد، تمام فشار روی یک چرخ می‌افتد. در این حالت حتی اگر وزن کل بار مجاز باشد، آن تک چرخ تحت فشار غیرمجاز قرار گرفته و دچار ترک خوردگی زودرس می‌شود. پس تعادل بار به اندازه وزن بار اهمیت دارد.

آیا خرید لاستیک لیفتراک دست دوم به صرفه است؟

این سوالی است که خیلی از کارفرمایان برای کاهش هزینه‌ها می‌پرسند. بیایید روراست باشیم. خرید لاستیک لیفتراک دست دوم شاید در نگاه اول جیب شما را نجات دهد، اما در بلندمدت می‌تواند هزینه تراش باشد. لاستیک‌ها حتی اگر استفاده نشوند و گوشه انبار افتاده باشند، باز هم پیر می‌شوند.

فرآیندی به نام اکسیداسیون همیشه در حال انجام است. اکسیژن با ترکیبات لاستیک واکنش می‌دهد و باعث خشک شدن آن می‌شود. لاستیکی که خشک شده باشد، انعطاف‌پذیری خودش را از دست می‌دهد. وقتی شما یک تایر دست دوم می‌خرید، نمی‌دانید این لاستیک چقدر زیر آفتاب مانده یا چند سال در انبار بوده است. به محض اینکه این لاستیک خشک زیر بار برود، چون قابلیت ارتجاعی ندارد، به جای تغییر شکل دادن، ترک می‌خورد.

نقش راننده و اپراتور در سلامت تایرها

نمی‌توانیم در مورد خرابی لاستیک صحبت کنیم و نقش عامل انسانی را نادیده بگیریم. گاهی اوقات بهترین تایر دنیا را هم زیر لیفتراک بیندازید، اگر راننده مهارت کافی نداشته باشد یا دلسوز نباشد، آن را نابود می‌کند. عادت‌های غلط رانندگی یکی از شایع‌ترین دلایل ترک خوردن و کنده شدن تکه‌های لاستیک است.

چرخش درجا یکی از بدترین کارهایی است که می‌توان با لیفتراک انجام داد. وقتی راننده با بار سنگین، فرمان را کامل می‌چرخاند و درجا دور می‌زند، نیروی برشی عظیمی به آج لاستیک وارد می‌شود. این نیرو باعث ایجاد ترک‌های ریز در پایه آج‌ها می‌شود که به مرور زمان گسترش پیدا می‌کنند.

شروع حرکت ناگهانی (تیک‌آف) و ترمزهای شدید هم دقیقا همین اثر را دارند. اصطکاک شدید باعث تولید گرمای لحظه‌ای و ساییدگی غیرعادی می‌شود. شوک‌های ضربه‌ای، ساختار درونی تایر را متلاشی کرده و ترک‌های شعاعی ایجاد می‌کند. آموزش صحیح رانندگان می‌تواند تا ۳۰ درصد عمر تایر لیفتراک را افزایش دهد.

زمین انبار؛ میدانی پر از تله های شیمیایی و فیزیکی

محیطی که لیفتراک در آن کار می‌کند به اندازه خود دستگاه مهم است. اگر کف انبار شما پر از چاله‌چوله، پلیسه‌های فلزی، یا تکه‌های چوب و سنگ است، نباید انتظار داشته باشید لاستیک‌ها سالم بمانند. ضربات مکرر ناشی از افتادن در چاله‌ها باعث خستگی مکانیکی لاستیک می‌شود. اما خطر بزرگتر، مواد شیمیایی است.

بسیاری از محیط‌های صنعتی با روغن‌های صنعتی، حلال‌ها، اسیدها و مواد نفتی سر و کار دارند. لاستیک و روغن دشمنان دیرینه هستند. اگر لیفتراک شما مدام از روی لکه‌های روغن یا گازوئیل رد می‌شود، این مواد به بافت لاستیک نفوذ می‌کنند. واکنش شیمیایی حاصله باعث می‌شود لاستیک حالت اسفنجی و نرم پیدا کند و مقاومت کششی خود را از دست بدهد. در این حالت، ترک خوردن لاستیک لیفتراک بسیار سریع‌تر اتفاق می‌افتد.

تمیز نگه داشتن کف انبار و استفاده از تایرهای ضد روغن (Non-marking یا ترکیبات خاص پلی اورتان) برای محیط‌های آلوده به مواد شیمیایی، راه حلی است که متخصصان به شدت توصیه می‌کنند.

تاثیر نور خورشید و اوزون بر فرسودگی تایر

اگر لیفتراک شما در فضای باز کار می‌کند، با پدیده‌ای به نام “ترک‌های اوزونی” مواجه خواهید شد. نور خورشید حاوی اشعه ماوراء بنفش (UV) است و هوا حاوی گاز اوزون. هر دوی این عوامل به زنجیره‌های پلیمری لاستیک حمله می‌کنند.

این نوع ترک‌ها معمولاً ریز و متراکم هستند و روی دیواره کناری تایر دیده می‌شوند. شبیه به پوست تمساح شدن سطح لاستیک، نشانه بارز این نوع آسیب است. اگر مجبورید لیفتراک را در فضای باز پارک کنید، کشیدن یک چادر روی آن یا پارک کردن در سایه می‌تواند تا حد زیادی از این نوع ترک خوردگی جلوگیری کند. استفاده از واکس‌های محافظ تایر هم می‌تواند مانند ضدآفتاب عمل کند و مانع خشک شدن سطح لاستیک شود.

نتیجه‌گیری و کلام آخر

در این مقاله به طور جامع بررسی کردیم که علت ترک خوردن لاستیک لیفتراک ترکیبی از عوامل فیزیکی، شیمیایی و انسانی است. از گرمای کشنده‌ای که بر اثر کار مداوم ایجاد می‌شود گرفته تا بارهای غیرمجاز، رانندگی هیجانی و حتی شرایط محیطی مثل روغن و نور خورشید، همگی دست به دست هم می‌دهند تا عمر تایر را کم کنند.

به یاد داشته باشید که لاستیک لیفتراک فقط یک قطعه مصرفی نیست؛ پایه و اساس ایمنی کار شماست. انتخاب تایر مناسب با شرایط کاری، آموزش رانندگان برای رانندگی ملایم‌تر، تنظیم بار مجاز و تمیز نگه داشتن کف انبار، چهار ستون اصلی برای جلوگیری از این مشکل هستند. همچنین در مورد خرید لاستیک لیفتراک دست دوم وسواس به خرج دهید و خطرات آن را در نظر بگیرید.

آیا تا به حال تجربه ترک خوردن ناگهانی لاستیک را داشته‌اید؟ کدام یک از دلایل بالا در انبار شما شایع‌تر است؟